Hieronder is de reactie te lezen van NAJK op de internetconsultatie van de Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering.

Internetconsultatie Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering

In dit document geeft het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) reactie op de internetconsultatie van de Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering. NAJK is de belangenvereniging voor jonge boeren en tuinders. De vereniging heeft zo’n 8000 leden; de ondernemers van de toekomst.

Onze vereniging is een vereniging voor, door en met jonge boeren en tuinders. Aan de ene kant staan we midden in de praktijk en aan de andere kant strijden wij voor de belangen van jonge boeren en tuinders. Wij zijn voorstander van voortvarend handelen, echter is de reactietermijn van vier werkdagen wel erg kort om een goede en complete inhoudelijke reactie te verwachten. Zeker gezien wij ons bestuurswerk vrijwillig doen.

Meten is weten
Het streefdoel van 50% reductie van depositie op stikstofgevoelige natuur in 2030 is erg ambitieus. Deposities worden namelijk berekend uit stikstofemissies en niet als zodanig gemeten. NAJK pleit er dan ook voor om de komende jaren uitgebreid onafhankelijk onderzoek te doen naar depositie in relatie tot emitters in de omgeving. Op basis van dit onderzoek kunnen (wellicht) betere keuzes worden gemaakt in maatregelen om het streefdoel te bereiken. Dit onderzoekstraject moet gekoppeld worden aan de jaarlijkse monitoringscyclus en deze vormt tevens de basis voor nieuwe onderzoeksvragen en -inzichten.

Streefwaarde onwenselijk en onhaalbaar
Het is volgens NAJK maar zeer de vraag of uit de Vogel- en Habitatrichtlijn volgt dat er een harde streefwaarde opgenomen moet worden in de wetgeving om een gunstige instandhouding te bereiken in natuurgebieden. Dit laatste zou juist het doel moeten zijn en niet een hard ‘cijfer’ waar mogelijk later door bijvoorbeeld onvoorziene omstandigheden niet meer van afgeweken kan worden. Ook kunnen mogelijk nieuwe inzichten in de veroorzakers van depositie een ander licht werpen op de te realiseren doelstelling. Door deze streefwaarde vast te leggen kan deze mogelijke ongewenste belemmeringen oproepen. Het is volgens ons maar zeer de vraag of het op een later moment, met nieuwe inzichten, nog mogelijk is om de streefwaarde aan te passen.
Ook valt of staat beleid met draagvlak. Een strenge norm die van bovenaf wordt opgelegd, legt een extra bom onder eventueel draagvlak in de provinciale gebiedsgerichte aanpakken bij de landbouw. Immers, de landbouw kreeg al de zwartepiet toegespeeld door het kabinet in de Kamerbrief van 24 april 2020. Deze brief stelde dat de landbouw de komende jaren voor 90% aan stikstofdepositie moet gaan reduceren. Hier komt nu een streefwaarde van 50% overheen en dat geeft een extra knauw aan de bereidheid van de landbouw om vol energie en passie te participeren aan de gebiedsgerichte aanpak.

Onmogelijke KDW’s
Onderzoeken hebben aangeven dat de kritische depositiewaarden (KDW) van Natura 2000 (N2000)-gebieden dusdanig streng zijn vastgesteld dat het vrijwel onmogelijk is deze te behalen. NAJK pleit dan ook voor een grondige herijking van soorten en bijbehorende KDW’s in de N2000-gebieden.

Geen uitbreiding N2000-gebieden
NAJK vindt dat eerst alle KDW’s (bij voorkeur aangepast) moeten worden behaald alvorens gekeken wordt naar uitbreiding van N2000-gebieden, zowel in aantal als in omvang. Deze kanttekening dient opgenomen te worden in de wettekst.

Geen uitwisseling NH3 en NOx
NAJK pleit ervoor dat erop toegezien wordt dat de depositie van zowel NH3 als NOx daalt. Een daling van depositie door NH3 mag niet leiden tot een toename van depositie van NOx, doordat NH3 stikstof vervangen wordt door NOx stikstof. Een gedegen registratiesysteem van zowel NH3 als van NOx is hierbij van belang.

Registratiesysteem
Dit gedegen registratiesysteem levert bovendien een bijdrage aan de monitoring van verplaatsing van stikstofemissies tussen verschillende bedrijven. NAJK beveelt hierbij het systeem aan dat is aangedragen door de werkgroep stikstofregistratiesysteem van het LandbouwCollectief.

Voorkom ongelijk speelveld
De Wet Stikstofreductie en Natuurbehoud is erop gericht dat in 2030 op 50% van de hectares in N2000-gebieden de KDW wordt gehaald. Anderzijds betekent dit dat het kabinet het acceptabel vindt dat op de overige hectares de normen worden overschreden. Dit zou er niet toe mogen leiden dat lokale en regionale overheden aanvullende maatregelen (kunnen) opleggen om ook voor deze overige hectares de normen te behalen. Dit zou tot een ongelijk speelveld leiden tussen (agrarische) ondernemers in verschillende delen van Nederland.

Houd platteland leefbaar
Maatregelen die genomen worden ter bescherming van N2000-gebieden, mogen er niet toe leiden dat leefbaarheid op het platteland in de buurt van deze gebieden te veel schade ondervindt, door bijvoorbeeld wegtrekkende bedrijvigheid en (sociale) voorzieningen.

Behoud ontwikkelingsruimte
Individuele (agrarische) ondernemers in de buurt van N2000-gebieden moeten ontwikkelingsperspectief behouden om investeringsruimte te behouden om ook mogelijkheden te houden om bijvoorbeeld te voldoen aan de klimaat- en/of kringloopdoelstellingen.

Bedrijfsovernames niet de dupe laten worden
Bedrijfsoverdrachten van (agrarische) bedrijven mogen niet worden bemoeilijkt door regelgeving rondom stikstofreductie en/of natuurverbetering.

Naar rato bijdragen
In de Kamerbrief van 24 april 2020 heeft het kabinet het maatregelenpakket gepresenteerd om de beoogde streefwaarde te halen. NAJK benadrukt dat hoewel de landbouw voor ruim 40% verantwoordelijk wordt geacht voor de stikstofdeposities op N2000-gebieden, het programma erop neer komt dat reductiemaatregelen in de komende jaren voor 90% door de landbouw geleverd moeten worden. Dit is onevenwichtig. Iedere sector moet naar rato bijdragen aan reductie. Hoewel de consultatie niet de inhoud van de maatregelen betreft, ziet NAJK evenwel reden enkele algemene opmerkingen bij de maatregelen in de Kamerbrief te maken.

Investeer in innovatie en bronaanpak
NAJK pleit ervoor om een gro(o)t(er) deel van de beschikbare middelen in te zetten voor innovatie en bronaanpak (geen opkoop). Door hierop meer de nadruk te leggen investeert men meer in de toekomst van bedrijven en daarmee heeft de investering vanuit de overheid ook een langer effect. Bijkomend nevenvoordeel is dat dit de leefbaarheid in plattelandsgebieden ten goede komt.

Vergund is vergund
NAJK is van mening dat vergund ook echt vergund moet blijven. Deze stikstofregeling biedt hiervoor totaal geen ruimte. De bedrijven die wel hun NB-vergunningen op orde hebben, maar nog geen uitvoering aan het plan hebben gegeven, kunnen nu geen kant op. In de afgelopen vier jaar van de PAS zijn er velerlei regels veranderd die voor veel ondernemers hebben geleid tot uitstel van investeringen. Doordat deze investeringen niet zijn voltooid, zijn deze ondernemers hun niet voltooide vergunningsruimte kwijtgeraakt. Dit vindt NAJK een kwalijke zaak. NAJK had het dan ook niet meer dan billijk en redelijk gevonden dat het kabinet hiervoor een oplossing zou bieden in hun stikstofaanpak. Dat is niet het geval en dat vindt NAJK een gemiste kans.

Legale activiteiten, legaal houden
NAJK vindt dat de inwerkingtreding van nieuwe wetgeving er niet toe mag leiden dat reeds toegestane activiteiten of activiteiten die reeds plaatsvinden en voorheen niet vergunningplichtig waren, geen doorgang meer kunnen vinden, zoals:
– beweiden
– bemesten
– diegene die onder PAS waren gelegaliseerd
Een nieuw programma moet dusdanig worden ontworpen dat de bovenstaande activiteiten op geen enkele wijze illegaal kunnen worden verklaard.

Knelgevallen
Nederland kent een grote groep knelgevallen die te goeder trouw de volgende zaken hebben geregeld:
– een bouwvergunning
– een milieuvergunning
– een realisatie van de vergunde activiteit.
Echter is er nooit door de ondernemer een NB-vergunning aangevraagd, omdat in de tijd van realisatie dit niet nodig werd geacht door gemeentelijke overheden ofwel provinciale overheden. De depositie van deze gerealiseerde bedrijven en/of projecten is tot op de dag van vandaag meegeteld in de berekening van de belasting van habitattypes in Natura2000-gebieden, maar zijn in het licht van de huidige Wet Natuurbescherming in een illegale activiteit veranderd. Dit is een doorn in het oog van NAJK. Daarbij zijn deze knelgevallen niet alleen aanwezig in de landbouw, maar ook veelvuldig in het midden- en kleinbedrijf (mkb) en de industrie. Ook voor deze groep bedrijven biedt deze programmatische stikstofaanpak ook geen soelaas. NAJK vindt dit een gemiste kans. Juist de invoer van een nieuw programma maakt dat er nieuwe referentiemomenten worden ingesteld. Wanneer we kijken naar de bronmaatregelen, dan gebeurt dit ook. Waarom wordt er niet gekozen voor een nieuw referentiemoment voor bedrijven die zowel beschikten over een bouw- als milieuvergunning en de vergunde activiteit hebben gerealiseerd? Het ontwerpen van een nieuw stikstofprogramma biedt hier volop ruimte voor.

Melden voorgenomen aankoop
Bij extern salderen moet de initiatiefnemer zich vooraf melden bij de provincie over de voorgenomen aankoop. De provincie zelf kan ook de initiatiefnemer zijn. De provincie moet in dat geval over haar eigen voornemen besluiten. Dit is niet wenselijk.

Geef ruimte voor diversiteit bedrijven
Nederland kent vele verschillende soorten en maten agrarische bedrijven. Gangbaar, biologisch, klein, groot, met neventak en zonder neventak. Iedere locatie, ondernemer en markt is weer anders. Deze diversiteit moeten we koesteren. De maatregelen moeten recht doen aan deze diversiteit.

Met vriendelijke groet,
namens het dagelijks bestuur van NAJK,

Andre Arfman
voorzitter

Er wordt meer tijd genomen voor de uitwerking van extern salderen, er wordt meer dan een miljard euro beschikbaar gesteld voor vrijwillige uitkoop en PAS-melders worden gelegaliseerd. Dit zijn een aantal zaken die vandaag, 24 april, in een Kamerbrief van minister Schouten van het ministerie van LNV over stikstof stonden. NAJK is blij dat er meer tijd wordt genomen voor extern salderen, dat beweiden en bemesten vergunningsvrij is en dat de PAS-melders gelegaliseerd worden. Echter blijven de zorgen en onzekerheden in het stikstofdossier groot.

Het Landbouwcollectief, waar NAJK onderdeel van uitmaakt, had eerder al besloten om niet meer verder in gesprek te gaan met de overheid over stikstof. De gesprekken liepen stroef en er werd weinig vooruitgang geboekt om tot een akkoord te komen.

Extern salderen
Er gaat meer tijd genomen worden om het extern salderen op een juiste wijze op te tuigen. “Het is positief dat er meer tijd genomen wordt. De provincies moeten hier nu verder over met elkaar in gesprek. Wij roepen provincies op om de landbouw te beschermen voor uitkoop door kapitaalkrachtige bedrijven en instanties en daarmee samenhangende wild west taferelen. De jonge boeren staan klaar voor hun toekomst maar hebben daarvoor wel stikstofruimte nodig voor de ontwikkeling en verduurzaming van hun bedrijven. Dit kan niet als zij tegen die kapitaalkrachtige partijen moeten opboksen. Geef ons de ruimte. Betrek ons bij de uitwerking”, aldus Marije Klever, dagelijks bestuurder NAJK en verantwoordelijk voor het dossier stikstof.

Vrijwillige uitkoop
De overheid stelt naast de al bekende 180 miljoen euro, nog een extra 275 miljoen euro beschikbaar voor de uitkoop van de varkenshouderij en vervolgens nog 1 miljard euro voor de overige veehouderij. Alle uitkoop is op basis van vrijwilligheid. Klever: “Het blijft ontzettend zonde dat er zoveel geld wordt gestoken in de opkoop van bedrijven terwijl dit een beperkt effect heeft op de stikstofdepositie en het geld ook gebruikt had kunnen worden om de veehouderij en de jonge boeren verder te helpen naar een robuuste toekomst. Het wordt cruciaal om de grond die gepaard met opkoop op een goede manier beschikbaar te houden voor de landbouw en op deze manier bij te dragen aan een betere structuur van die landbouw.”

Voerspoor
“Helaas is er toch gekozen voor een ministeriële regeling in het diervoederspoor. Hierbij kan een maxima worden gesteld vanuit de overheid aan het ruw eiwitgehalte in mengvoer (en mogelijk ander krachtvoer) dat een melkveehouder gebruikt. Deze regeling zal de laatste maanden van 2020 worden ingevoerd en uiterlijk tot 1-1-2021 duren. De werkbaarheid van deze ministeriële regeling is cruciaal, bedrijven mogen niet belemmerd worden in hun praktische bedrijfsvoering en uiteraard mag de productie en de diergezondheid niet in geding komen. De precieze uitwerking volgt later” aldus Klever. Voor de jaren na 2020 wordt ingezet op een convenant, een afsprakenkader, met de sector gericht op voermanagementmaatregelen op sectorniveau om de stikstofuitstoot te verlagen. Daarbij worden dan ook de maatregelen ‘meer weidegang’ en ‘mest aanlengen met water’ die aangedragen zijn door het landbouw collectief verder uitgewerkt.

Lange termijn
NAJK heeft vanaf het begin gepleit voor maatregelen die inpasbaar en werkbaar zijn en waarbij jonge boeren kunnen ontwikkelen richting de toekomst. “Wij jonge boeren, zijn bereid om ons steentje bij te dragen, maar de maatregelen moeten wel praktisch toepasbaar zijn op de boerenerven. Er moet voldoende tijd zijn om de bedrijven erop in te stellen. Er zijn grote investeringen gedaan, bedrijfsprocessen zijn er op ingericht, dat kun je niet van vandaag op morgen veranderen. De maatregelen in verschillende dossiers moeten niet elkaar tegenspreken. In de Kamerbrief wordt een grootte ambitie uitgesproken. De grote vraag is of het realistisch is en of de budgetten toereikend zijn.”, aldus Klever. In de Kamerbrief geeft de minister aan dat de keten ook belangrijk is bij het behalen van de doelen. De maatregelen mogen er niet toe leiden dat sectoren worden uitgekocht en dat daarmee ook de keten aan kracht verliest en niet meer in staat is om te innoveren en voorop te blijven lopen. Ook geeft de minister aan de omschakeling te willen maken naar natuurinclusieve landbouw. Er is ons nog geen duidelijke definitie bekend voor deze term. Dit is wel bepalend voor het succes van natuurinclusieve landbouw.

Komende periode zal NAJK blijven strijden voor de toekomst van de jonge boer en blijven vechten voor het toekomst van de landbouw in Nederland.

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft aangegeven dat de subsidieregeling sanering varkenshouderij flink overtekend is. NAJK pleit ervoor dat het ministerie extra geld beschikbaar stelt om degenen die in aanmerking komen voor de regeling een goed aanbod te kunnen doen. Daarnaast roept NAJK het ministerie van LNV op om naast de stoppers ook oog te hebben voor de blijvers. Zorg dat de blijvers kunnen innoveren, er een stimulerend beleid is en een goed verdienmodel.

Ondersteun de blijvende (jonge) boer

Jonge varkensboeren die aan het begin van hun carrière staan, hebben bewegingsvrijheid en vertrouwen nodig om te kunnen ondernemen. Zij zijn de toekomst. Zij zijn degenen die over dertig jaar nog hopen varkensboer te zijn. Daarom is het belangrijk dat het ministerie ook oog blijft hebben voor deze groep en hen actief ondersteunt. De enquête die NAJK in samenwerking met KRO-NCRV uitzette onder jonge agrariërs, wees uit dat driekwart van de jonge boeren al actief bezig is met het verduurzamen van hun bedrijf. Blijvende innovatie is nodig om een vitale varkenshouderij te houden, nu en in de toekomst. “Het verduurzamen van de sector is niet alleen een verantwoordelijkheid voor de varkenshouders, maar voor alle partijen. Ook de overheid moet hierin z’n steentje bijdragen. Het ministerie kan dit doen door passende regelgeving toe te passen, een stimulerend beleid te voeren en door innovaties zoals nieuwe stalsystemen mogelijk te maken. Essentieel voor de verduurzaming is een goed verdienmodel”, aldus Tim van der Mark, dagelijks bestuurder NAJK met de portefeuille intensief.

Stel meer geld voor saneringsregeling beschikbaar

Hoewel de varkensboeren zich vandaag nog de hele dag in kunnen schrijven voor de subsidieregeling sanering varkenshouderij, is nu al duidelijk dat de regeling ruim is overschreven. Van der Mark: “Dat veel varkensboeren wilden stoppen was bij ons al wel bekend. De enorme vraag naar deze subsidie bevestigt daarbij onze verwachtingen. Voor iedere boer is het een enorme stap om te besluiten te stoppen met een bedrijf. De stekker trekken uit een bedrijf waar je iedere dag je ziel en zaligheid instopte, dat gaat niemand in de koude kleren zitten. Daarnaast draagt de regeling  naast de geur ook bij aan andere belangrijke dossiers van de minister, zoals stikstof en klimaat. Wij pleiten er daarom voor dat de minister extra geld voor de saneringsregeling beschikbaar stelt en dat deze stoppende boerenbedrijven meetellen bij het bereiken van de doelen in andere dossiers.” Gisterenavond in het tv-programma Jinek gaf minister Schouten aan het maximale uit de regeling te willen halen en zo veel mogelijk varkensboeren van de regeling gebruik te laten maken. NAJK is tevreden met deze intentie en hoopt dat de minister ook geld beschikbaar gaat stellen wanneer dit nodig is.

De regeling is open tot en met vandaag, 15 januari 2020.

Vertegenwoordigers van het Landbouw Collectief ontbeten maandagmorgen met minister-president Rutte en minister Schouten. Tijdens het gesprek bleek dat het kabinet bereid is een aantal concrete toezeggingen te doen over de oplossingen uit het stikstofplan van de sector, “Uit de gecreëerde stikstofimpasse”. Boeren en tuinders leveren hiermee een cruciale bijdrage aan het doorbreken van de stikstofimpasse, zonder dat ze daarvan de oorzaak zijn.

“De nieuwe maatregelen om de stikstofuitstoot van de sector verder te reduceren zijn breed gedragen en praktisch uitvoerbaar. De uitkomsten van dit gesprek zijn daarmee de beste garantie dat de stikstofemissie significant afneemt op korte termijn. Met de toezeggingen van het kabinet hebben de partijen in het Landbouw Collectief er vertrouwen in dat de overheid aan een aantal randvoorwaarden gaat voldoen, waardoor Nederland uit de stikstofimpasse komt. We realiseren ons dat er nog veel ingewikkelde stappen moeten worden gezet en gaan daarmee nu aan de slag!” zegt Aalt Dijkhuizen, voorzitter van het Landbouw Collectief.

Praktisch uitvoerbare oplossingen noodzakelijk

De organisaties in het Landbouw Collectief hebben een aantal maatregelen voorgesteld die praktisch uitvoerbaar zijn en tot snelle resultaten leiden, zoals in de eerste fase bijvoorbeeld minder eiwit in het voer bij melkvee, extra weidegang en mest aanlengen met water. De voermaatregelen krijgen een plek bij de uitwerking van de Spoedwet, de kaderwet die gisteren in de Eerste Kamer is aangenomen en de komende tijd gezamenlijk wordt ingevuld.

Het kabinet heeft onder andere bevestigd dat er geen generieke krimp van de sector zal plaatsvinden, en ook geen gedwongen opkoop van bedrijven. Verder gaat het kabinet de zogenoemde ‘PAS-melders’ -activiteiten die vóór de stikstofuitspraak van de Raad van State (RvS) in aanmerking kwamen voor een vrijstelling van de Natura 2000-vergunningplicht- legaliseren. Ook zal het kabinet de aanwijzingsbesluiten van Natura 2000-gebieden kritisch bekijken. Deze worden opgeschoond, en er wordt ingezet op het samenvoegen of herindelen van natuurgebieden. In afwachting daarvan worden geen nieuwe Natura 2000-gebieden op land aangewezen.

Basis voor vervolgstappen

Het kabinet en de partijen in het Landbouw Collectief spannen zich in om tot een goede uitwerking te komen. Er moeten nog veel ingewikkelde stappen worden gezet, daarmee gaat men nu aan de slag. In januari zal overleg tussen de organisaties in het Landbouw Collectief en het kabinet plaatsvinden over het investerings- en maatregelenpakket; het IPO, de Rijksheren en het kabinet over onder andere de gebiedsprocessen en de implementatie van de beleidsregels met betrekking tot intern salderen. Ook staat dan de problematiek van de nertsenhouders op de agenda. Tot slot is toegezegd dat het beleid jaarlijks zal worden geëvalueerd mét de sector.