Iedereen heeft wel een beeld bij smart farming: melkrobots, GPS-gestuurde trekkers, hakselaars met infrarood techniek, drones, sensoren… Het zijn technieken om informatie te verzamelen óf technieken om informatie op een slimme manier in te zetten om een beter rendement te halen. Smart farming dus!

Tekst: Wolter Neutel
Illustratie: Henk van Ruitenbeek

De Nederlandse land- en tuinbouw is een sector die altijd gedreven wordt door de drang naar innovatie. In dat opzicht is de stap richting het gebruik van smart farming en big data een logisch vervolg. Toch is dit een stap die het dagelijkse werk op de boerderij of in de kas, en daarmee de landbouw, voorgoed gaat veranderen.

Big data
Al meer dan vijftig jaar is de land- en tuinbouw bezig om data te verzamelen. Ontwikkelingen in de ICT maken het mogelijk om sensoren en andere meetinstrumenten, zoals satellieten of drones, in te zetten om informatie te verzamelen waardoor de beschikbare hoeveelheid data exponentieel groeit: big data.

ICT en algoritmes
ICT-toepassingen kunnen deze big data gebruiken om aan de hand van algoritmes te berekenen welke uitwerking bepaalde factoren zullen hebben. Computers gebruiken algoritmes (wiskundige formules) om voorspellingen te doen of om beslissingen te nemen. Algoritmes worden steeds preciezer, waardoor de uitkomsten steeds betrouwbaarder worden. Hiermee kan de ICT bepaalde patronen herkennen die mensen soms niet zien. Zo worden beslissingen in de land- en tuinbouw steeds meer genomen op feitelijke basis in plaats van op ervaring en intuïtie: smart farming!

 Smart farming
Smart farming is het gebruik maken van deze ICT-toepassingen op bedrijfsniveau. Op die manier ondersteunt het boeren bij het preciezer toepassen van bepaalde technieken of ingrepen. Binnen de veehouderij kan het dan gaan om het meer individueel benaderen van een dier, in de plantaardige sectoren het specifiek toepassen van bepaalde maatregelen op akkerniveau, of zelfs nog specifieker binnen de akker of op plantniveau.

Overzicht
De datastromen die op gang komen zijn gigantisch. Hoe houd je het overzicht en hoe ga je er in de praktijk gebruik van maken? Op bedrijfsniveau zullen nog meer koppelingen gelegd moeten worden tussen verkregen data, verschillende systemen, en de groep van adviseurs rondom het bedrijf. De uitdaging is dan om de rode draad eruit te halen.

Consument en boer
Voor de relatie tussen consument en boer bieden smart farming en big data kansen en risico’s. Met nog betere mogelijkheden voor tracking & tracing (bij welke boer komt mijn groente vandaan?), of het beschikbaar stellen van gegevens, of live beelden via social media, kan de relatie tussen boer en consument worden aangehaald.
Tegelijk leert de ervaring dat de consument zich niet altijd herkent in een steeds meer geautomatiseerde landbouw, maar een verlangen toont naar meer authentieke manieren van produceren. Voor de agrarische sector ligt er dus de uitdaging om duidelijk te laten zien hoe er geproduceerd wordt en wat de voordelen zijn van smart farming voor duurzaamheid en dierenwelzijn.

Grote voordelen
Het gebruik van smart farming en big data kan boeren helpen om risico’s te verkleinen, het gebruik van grond- en hulpstoffen te verminderen en opbrengsten te maximaliseren. Zo wordt er gewerkt aan duurzaamheid en efficiëntie.
Ook kan het gebruikt worden om sneller marktinformatie te verkrijgen, ontwikkelingen in de markt te voorspellen, of vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen.

Samenwerking nodig
Smart farming zal de land- en tuinbouw voorgoed veranderen. Het komt erop aan wie het beste in staat zal zijn om mee te gaan in de nieuwe ontwikkelingen. Naarmate een bedrijf groter is, zal het eerder uit kunnen om te investeren in systemen voor smart farming. Zij zijn al beter uitgerust, hebben al meer kennis in huis, en zullen ook in de toekomst hun investeringen makkelijker terug kunnen verdienen.
Kleinschaligere boeren (familiebedrijven), die de grootste groep in Europa vormen, zullen manieren moeten vinden om mee te gaan in de ontwikkelingen, bijvoorbeeld door samenwerking in een coöperatie.

Algemeen belang
Nederland heeft de meest innovatieve land- en tuinbouw ter wereld, maar gaan we dat zo houden? Idealiter zou, in het algemeen belang, gewonnen data gedeeld en gekoppeld moeten worden zodat iedereen daarvan kan profiteren. Op die manier kan de Nederlandse agrarische sector als geheel zijn sterke positie behouden. Als je elkaar inzage geeft in je data, kun je winst behalen.
In de praktijk is dit nog lastig. Sommige bedrijven hebben miljoenen geïnvesteerd in het ontwikkelen van slimme systemen en het verzamelen van data. Zij staan niet te trappelen om dit met iedereen te delen. Hiervoor zal, als de ambitie er is om meer data te gaan delen, een oplossing gevonden moeten worden. Daarvoor zijn een groot onderling vertrouwen en goede afspraken nodig. De boer moet kunnen meedelen in het verdienmodel.

Gaat de techniek de boer vervangen?
Robots die melken en voeren, robots die paprika’s plukken, trekkers die zichzelf besturen, procescomputers die automatisch het voerrantsoen aanpassen… steeds meer werkzaamheden worden de boer of tuinder uit handen genomen. Met de ontwikkeling van Smart Farming wordt ook een deel van het denken en observeren geautomatiseerd. Wordt de boer volledig vervangen door techniek? Dat zal niet het geval zijn. Er zullen altijd werkzaamheden zijn die niet opgevangen kunnen worden met automatisering. Bovendien worden door automatisering bedrijven ook groter. Verder zal de boer cruciale beslissingen nog steeds zelf moeten nemen. Bovendien zal hij gedane metingen altijd moeten corrigeren met veldproeven. Het vakmanschap van de boer zal centraal blijven staan.

 

Extensieve melkveehouder Rona Uitentuis over de fosfaatrechten

 50 melkkoeien en 28 hectare land, het bedrijf van de familie Uitentuis in het Noord-Hollandse Middenbeemster is op het gebied van fosfaatrechten in balans. Toch moeten ook zij diep in de buidel tasten als ze in de toekomst meer koeien willen houden. “Dat is iets waar ik niet blij mee ben”, aldus Rona Uitentuis (31). Ondanks dat ze er niet blij mee is, ziet Uitentuis de fosfaatrechten als een vraagstuk waar ze liever zelf het antwoord op geeft. “We kunnen in onze sector naar elkaar blijven wijzen, maar het is beter om onze tijd te steken in het bedenken van een goede oplossing.” Samen met veehouders, bollenboeren en akkerbouwers onderzoekt de jonge melkveehouder de mogelijkheden voor samenwerking in de provincie Noord-Holland.

Tekst: Ellen van den Manacker

Tijdens haar studie politicologie kwam Rona erachter dat het ouderlijk melkveebedrijf voortzetten meer in haar straatje paste. Inmiddels zit ze in maatschap met haar ouders en broer. Naast het melken van vijftig koeien maakt de familie Uitentuis Messeklever, een kaassoort dat zijn oorsprong kent in Noord-Holland. Ook fungeert het bedrijf als dagbesteding en kunnen gasten een workshop kaasmaken volgen of kleiduivenschieten. “De koeien zijn en blijven de basis van ons bedrijf”, verzekert Rona.

“Daar ben ik niet blij mee”

Jarenlang was de vader van Rona in de veronderstelling dat hij geen opvolger had. De broer van Rona besloot vijf jaar geleden in de VOF te stappen. Rona volgde drie jaar later. “Daardoor is er beperkt grond aangekocht en geen nieuwe stal gebouwd”, vertelt de jonge ondernemer. Aankomend jaar wil de familie zich richten op het maken van plannen voor nieuwbouw. Met het neerzetten van een nieuwe stal wil Uitentuis gematigd groeien. “We hopen in de toekomst zestig koeien te melken met een melkrobot”, legt Rona uit. Ondanks dat de 28 hectare die om het bedrijf van Uitentuis ligt genoeg is om 60 koeien op te laten grazen, zal het familiebedrijf in de toekomst extra geld moeten neerleggen voor hoge grondprijzen en de aankoop van fosfaatrechten. “Daar ben ik niet blij mee”, zegt Uitentuis stellig. “Natuurlijk is het afwachten hoe de invulling van de fosfaatrechten zal zijn. Het lijkt erop dat wij als extensieve veehouder te maken krijgen met een generieke korting, afromen voor iedereen. Terwijl wij prima bezig zijn. Als extensief bedrijf zijn wij maatschappelijk gewenst. Het zou jammer zijn als jonge melkveehouders door de fosfaatrechten niet kunnen ontwikkelen”, zegt Uitentuis.

Focus op overschot

Geheel onverwachts kwamen de fosfaatrechten niet. Rona: “De overheid heeft tijdig aangegeven dat het fosfaatplafond bijna was overschreden en dat daar regels voor zouden komen. De discussie over die nieuwe regelgeving heeft lang geduurd. Het is goed dat er nu enigszins duidelijkheid is.” Uitentuis had liever gezien dat de overheid zich focuste op overschot in plaats van productie. “De overheid telt staarten en doet dit maal de gemiddelde uitstoot per koe. Ze kijken niet wat er van die uitstoot in de bodem overblijft”, zo geeft de bedrijfsopvolger aan. “Daarnaast vind ik het niet meenemen van mestverwerking in de regelgeving een gemiste kans. Mestverwerking is een goed alternatief voor de problematiek. Het bewijst dat er ook andere oplossingen zijn om hetzelfde probleem te tackelen”, aldus Uitentuis.

Hoge kosten

De melkveehouder vreest dat de fosfaatrechten een extra investering worden voor jonge boeren. “Door de bedrijfsovername zitten jonge ondernemers al diep in de schulden. Wij zitten niet te wachten op extra wetgeving die ons op nog hogere kosten jaagt”, aldus Rona. Tegelijkertijd bieden de fosfaatrechten ook de nodige uitdagingen voor jonge ondernemers. Uitentuis: “Hoe efficiënter melkveehouders te werk gaan, hoe meer ruimte ze hebben voor fosfaat.”

De KringloopWijzer

De boerderij van de familie Uitentuis heeft een fosfaatoverschot van 3 kilogram per hectare.. “We zijn zeer fosfaatefficiënt”, zegt Rona. “We proberen om aankomend jaar nog efficiënter te gaan werken. We zouden onze koeien op stal kunnen houden en ze maïs voeren, maar dat past niet bij ons.” Wel wil de familie meer aandacht besteden aan de KringloopWijzer. “De KringloopWijzer vraagt meer inzicht in de bodem. Bij melkveehouders lag de focus altijd bij de koeien, ik verwacht dat die focus de komende jaren meer richting de bodem gaat.”

Samenwerken

Rona vindt het interessant om verder te kijken dan het ouderlijk melkveebedrijf. Daarom is ze nu betrokken bij de opstart van een pilot. In een groep van melkveehouders, akkerbouwers, bollenboeren, een pluimveehouder, LTO-bestuurders en adviseurs wordt een innovatief plan bedacht voor de toekomstige fosfaatrechten. “We kunnen afwachten tot de regels zwart op wit staan, maar we kunnen als sector beter een eigen plan aandragen”, vertelt Rona. “In de pilot gaat het erom dat verschillende sectoren met elkaar gaan samenwerken, waardoor het fosfaatoverschot binnen de provincie en met elkaar wordt opgelost en de bodemvruchtbaarheid toeneemt”, zo legt Uitentuis uit. “Het is krom dat er in Noord-Holland aan de ene kant mest wordt binnengereden en aan de andere kant mest wordt weggebracht. Dat proces willen we als gebied tegen het licht houden en kijken waar we lijnen korter kunnen maken.”

Grondmarkt

Door de fosfaatrechten meent Rona dat melkveehouders hun land vasthouden. “De grondmarkt ligt op slot”, vertelt ze. “Akkerbouwers en bollenboeren willen graag in ons gebied telen, maar melkveehouders houden hun land vast. Samenwerken in de vorm van mest en wisselteelten is niet alleen een oplossing voor de fosfaatrechten, het is ook goed voor de bodemvruchtbaarheid.” In het najaar wordt de pilot aangeboden bij de gedeputeerde van provincie Noord-Holland. “De gedeputeerde heeft aangegeven hiervoor open te staan. Daarnaast hoop ik natuurlijk dat alle sectoren in de praktijk ook zo enthousiast zijn.”

Volop kans op werk met een diploma van CITAVERDE op zak

Bart Leenders is assistent-teeltmanager bij Kwekerij Gubbels in Maasbree en volgde een opleiding bij CITAVERDE Bedrijfsopleidingen. In de combinatie van leren en werken werd hij opgeleid tot Vakbekwaam Medewerker Glastuinbouw (niveau 3). Bart heeft inmiddels enkele weken zijn diploma op zak.

Bart heeft een achtergrond als hovenier, maar het lukte hem niet een leuke baan te vinden. Toch wilde hij graag aan de slag. Via AB Werkt is Bart in contact gekomen met CITAVERDE Bedrijfsopleidingen. De combinatie tussen werken en leren sprak hem aan. Hij is nu werkzaam in de glastuinbouw. Een sector waarin, zeker in de regio Greenport Venlo, ruim voldoende werkgelegenheid is. Met een diploma van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen op zak heeft Bart dus volop kans op werk.

Werken in de tuinbouw is elke dag anders

Bij Gubbels wordt op zestien hectare paprika geteeld. Er werken twaalf vaste medewerkers. Bart is, zoals hij het zelf zegt, echt een manusje-van-alles. De werkzaamheden die hij verricht zijn zeer gevarieerd. Hij werkt in het gewas en let daarbij op onder andere het klimaat en de gewasbescherming. Hij is de rechterhand van de teeltmanager en moet het gewas kunnen ‘lezen’: “Ik ben in de weer met planten, met levende producten. Het werk is heel afhankelijk van het weer en daarom elke dag anders. Bovendien leer ik elke dag weer iets nieuws en dat is fijn. Het kan altijd beter en daar ga ik dan ook voor. Dat geeft energie”, vertelt Bart.

Praktijkgericht en flexibel

Samen met het bedrijfsleven ontwikkelt CITAVERDE Bedrijfsopleidingen open leeropdrachten die relevant zijn voor het bedrijf en tegelijkertijd bijdragen aan de competentieontwikkeling van studenten in de context van een bedrijf. Het gaat om opdrachten en authentieke werksituaties, waarbij praktijkgerichte werkprocessen centraal staan.

Het was voor Bart even wennen om tijdens de opleiding ook meteen aan het werk te gaan, maar hij ziet zeker een meerwaarde in de combinatie met de praktijk: “Wat we leren op school moet direct worden toegepast op het bedrijf. Op die manier kunnen we alles beter onthouden en snappen. De noodzaak om alles door te spreken op het bedrijf wordt dan groter en dus leer ik er meer van.”

Leren van docenten en van elkaar

Eén dag in de week heeft Bart lessen gevolgd op de locatie van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen. “De docenten van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen zijn zeer gespecialiseerd” vertelt Bart. “De groep studenten is zeer divers, waardoor we ook veel van elkaar leren. De lessen worden op een fijne, rustige locatie gegeven en zijn meestal in de ochtend gepland. Dan ben ik nog fit.”

De opleiding van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen biedt ook de kans om breder naar het vakgebied te kijken. De vakken ‘Bedrijfsanalyse’ en ‘In de Keten’ vond Bart één van de leukste vakken: “Ik mocht tijdens die vakken een kijkje in andermans keuken nemen”. Ook de teeltgerichte lessen en de lessen rondom ‘Communicatie’ en ‘Leidinggeven’ waren voor Bart waardevol.

Klaar voor de toekomst

In de opleidingen van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen wordt bovendien de nodige aandacht besteed aan innovatieve technologie als belangrijk element voor duurzame oplossingen. Volgens Bart is dat belangrijk, want zijn sector staat niet stil: “Je kunt heel veel richtingen op in de tuinbouw. Maar ik weet niet hoe het over tien jaar is. Met techniek gaat het snel, misschien komen er steeds meer robots?”. Bart ziet genoeg mogelijkheden: “Met name het op naam leveren heeft volgens mij de toekomst”. Zelf heeft Bart ook mooie plannen voor de toekomst. Hij wil zowel intern als extern cursussen blijven volgen en zichzelf verder ontwikkelen. Zijn doel: doorgroeien tot teeltmanager.

Wat betekent het voor jou als veehouder en voor je bedrijf om mest te gaan verwerken? Bij die vraag wordt nog te weinig stilgestaan. Zeker als verwerking bestaat uit meer dan alleen het scheiden van de dikke en dunne fractie. Heb je enig inzicht in wat je moet doen en wat dit betekent voor de continuïteit van jouw bedrijf? Interpolis helpt je graag bij het verkrijgen van dit inzicht.

Tekst: Annemarie van Dam

Hoe krijg je een beeld bij de gevolgen voor je totale bedrijfsvoering?

Mestverwerking is een geheel andere tak van sport dan veehouderij. Het zou erg vervelend zijn als je moet constateren dat je bedrijf met mestverwerking, weliswaar binnen de kaders van de wet, een groot risico loopt en ten gronde gaat. Je krijgt immers te maken met investeringen die je bedrijfscontinuïteit voor de langere termijn moeten borgen. Belangrijk dus om daar goed over na te denken. Dat denkproces begint met het kritisch nadenken over de vele vragen die zijn gebaseerd op jouw onderneming en ondernemerschap en uiteindelijk op de techniek.

Wat betekent mestverwerking voor jouw onderneming en ondernemerschap? 

– Mestverwerking is technologisch een complex proces dat de nodige aandacht vereist. Ben je wel de persoon om (complexe) technieken en processen te bedienen naast de dagtaak die je al hebt aan het houden van het vee? Past dat wel bij jou als ondernemer en bij het veehouderijbedrijf dat je runt?
– Locatie, omgeving en infrastructuur zijn factoren die van invloed zijn op het wel of niet ‘passen’ van mestverwerking op je bedrijf.  
– Hoeveel arbeid vraagt het mestverwerkingsproces, hoe lang duurt het voordat het bedrijf goed en wel is opgestart?
– Welke investering is gemoeid met een mestverwerkingsinstallatie en welke kosten moet je begroten in de jaren dat de installatie in werking is (denk aan onderhoud!).
– In relatie tot bovenstaande vragen is het goed om te onderzoeken of er mogelijkheden zijn tot samenwerken. Zijn er collega’s waar je gezamenlijk een mestverwerking of mestverwerkingsbedrijf mee op kunt zetten?

Waar moet je op letten bij de keuze van techniek?

Heb je eenmaal de keuze voor mestverwerking gemaakt dan is het goed om na te denken over de keuze van de techniek. Hoe zit het bijvoorbeeld met kwaliteit, bedrijfszekerheid, onderhoud en vermogen?
– Kwaliteit en bedrijfszekerheid: mestverwerking is tot nu toe veelal in de vorm van vergisting. Dat dat niet altijd succesvol verloopt ligt niet per se aan de veehouders zelf. Ammoniak en zwavel veroorzaken corrosie en dat maakt dat apparaten sneller uitvallen.
– Onderhoud: goedkoop is duurkoop, dat gaat vooral op bij dit soort installaties. En wanneer structureel onderhoud achterwege blijft dan is storing en uitval snel te verwachten.
– Vermogen: welk vermogen moet de installatie nu en in de toekomst kunnen leveren?  

Je hoeft het niet alleen te doen

Het is goed om bovenstaande vragen voor jezelf te beantwoorden. Je krijgt hiermee inzicht in je eigen keuzes en de vragen die er voor jou toe doen. Weet ook dat je het niet alleen hoeft te doen. Laat je adviseren bij het zoeken naar antwoorden op de vele vragen die bij mestverwerking spelen.

Praktische tips over continuïteit en veiligheid?

Op de website www.Interpolis.nl/agro vind je praktische tips die je bij je bedrijfsvoering helpen. Bijvoorbeeld over het onderhoud of het plaatsen van een mestzak of mestsilo. Kies eerst je sector, landbouw/veehouderij, kijk daarna bij het onderdeel ‘blijf in bedrijf’ en ‘onderhoud’.

Wil je een beter inzicht in jouw bedrijfsrisico’s? Interpolis helpt je graag

Wij beschikken over een groot netwerk waarin we kennis en ervaringen uitwisselen. Dit doen we actief door in gesprek te gaan met bedrijven en ondernemers die precies weten wat er speelt in de sector. Wij brengen hier de kennis en ervaring in die we hebben opgedaan in onze lange geschiedenis waarin we agrarische bedrijven verzekeren. Met al deze kennis en ervaring, helpen wij ondernemers wereldwijd bij het verkrijgen van inzicht en bij het beperken van risico’s op hun bedrijf.