Tekst: Colinda van Ekris
Fotocredits: Annette Behrens

Ovale tomaten, krullende wortels, langwerpige bieten en oneffen courgettes, stuk voor stuk gekke groentes. We zijn opgegroeid met perfect uitziende groente en fruit, maar wie heeft dat bedacht? Met de verkoop van Kromkommer soepen streeft Chantal Engelen, medeoprichter van Kromkommer, naar het in de schappen krijgen van gekke groenten en fruit. Ook de gekke courgettes van Paul Janssen verdienen een ereplaats. Kromkommer heeft naar eigen zeggen, marktsucces wanneer ze zichzelf kunnen opheffen.

Dagelijks oogst Paul met zorg zijn courgettes van het land. Door de bladeren van de moederplant of hagelschade loopt de donkergroene vrucht weleens schade op. Door deze oppervlakkige beschadigingen zijn de courgettes afgekeurd en belanden ze bij de waste producten.

Hoezo waste?

‘Waarom worden beschadigde of vervormde versproducten gezien als waste?’, vraagt Chantal zich af. Wereldwijd wordt jaarlijks een derde van ons voedsel verspild. Bij de start van Kromkommer was er nog weinig bekend over voedselverspilling. Chantal: “Ik deed mee aan een wedstrijd waarbij je een oplossing voor voedselverspilling moest bedenken. Ik maakte gazpacho van tomaatjes die anders weggegooid zouden worden. Voedselverspilling tegengaan, daar moest ik iets mee. Ik ontmoette Jente en Lisanne, die destijds via een studieopdracht met voedselverspilling in aanraking kwamen. We startten Kromkommer.” Met Kromkommer hebben ze één missie: verspilling van groente en fruit tegengaan door de gekke groente en fruit terug in de schappen te krijgen.

Met voedselverspilling bedoelt Kromkommer: het voedsel dat niet door de consument gegeten wordt. “Voedsel wordt geproduceerd om opgegeten te worden”, vertelt Chantal. “Uiteindelijk is voedselverspilling een luxeprobleem. Ethisch gezien is het absurd dat we tonnen goed en gezond voedsel weggooien, omdat het niet kan pleasen op het oog.” Wat Chantal ook verbaast is dat sommige telers hun gekke, vervormde groente en fruit, slechte producten noemen. “Telers zijn trouw aan klasse 1 en klasse 2 producten. Logisch, want met het huidige systeem brengt dat het meeste op. walitatief gezien zijn de ‘slechte’ gekke groente en fruit zo slecht nog niet, het gaat erom of je een smaakvol product aflevert.”

Soep als middel

In 2013 wilden Chantal, Jente en Lisanne concreet aan de slag met reststromen van telers. Met de inzet van crowdfunding lanceerde Kromkommer begin 2014 de eerste productlijn soepen. Inmiddels zijn courgettesoep, koele soep, tomatensoep, wortelsoep en bietensoep te vinden bij delicatessezaken en kleine ketens zoals WAAR en Marqt. Telers mogen volgens Chantal trots zijn op hun eigen versproducten die niet voldoen aan de schoonheidsidealen: “Geen enkele teler voelt zich happy bij het weggooien van eigen producten.” Courgetteteler Paul is vooral enthousiast over de moeite die Kromkommer doet voor zijn producten: “10 tot 15% van onze oogst heeft niet de juiste uitstraling om in de winkelschappen te belanden, volgens de retail. Deze courgettes worden gecomposteerd en gaan terug naar de akkers. Met het introduceren van onze courgettesoep zorgt Kromkommer er uiteindelijk wel voor dat een deel van mijn restant nog op het bord van consumenten belandt.” Kromkommer vindt het vooral belangrijk dat telers geloven in hun missie. “Het aanbod is het probleem niet, er is veel verspilling. Wij geven een eerlijke prijs voor de versproducten omdat ze net zo lekker zijn als andere groenten. Ze moeten wel extra moeite steken in het apart zetten van een pallet.” Veel leveranciers van Kromkommer gebruiken deze werkwijze om hun eigen duurzaamheidsverhaal te vertellen.

Verandering bij de retail

Onlangs startte Jumbo met de verkoop van soep gemaakt van reststromen. Hiermee wil de Nederlandse keten groentes die anders gecomposteerd of vergist worden, nieuwe waarde geven. “Jumbo zet hiermee een eerste goede stap, maar ergens is dit natuurlijk krom”, vindt Chantal. “Een supermarkt bepaalt uiteindelijk de kwaliteitsnormen. Daardoor ontstaat juist verspilling. Retailers gooien in de gehele keten misschien het minste weg. Maar het inkoopbeleid kan ervoor zorgen dat er waste ontstaat. De teler draagt hiervan vaak de gevolgen. Verandering moet uit de hele keten komen maar uiteindelijk heeft de supermarkt de sleutelrol.” De verandering van de Jumbo is een mooie start, waarvan Kromkommer hoopt dat het navolging krijgt in het groenteschap: “Wij hopen door de kwaliteitsperceptie bij consumenten te veranderen, retailers over te halen om gekke groente en fruit gewoon in de schappen te leggen. En dat zij telers hiervoor een eerlijke prijs betalen.” Een product dat niet helemaal gaaf is, verkoopt door de huidige ervaring van de consument lastiger. Toch denkt ook teler Paul dat zeker 50% van de consument over gaat tot aankopen, wanneer het juiste verhaal achter het product verteld wordt. Paul: “Zolang er aan de gezonde kwaliteit en smaak van mijn courgettes niets mankeert, kan deze heel goed als vers product gebruikt worden.”

Missiesucces

Met nieuwe soepvarianten in het vooruitzicht hoopt Kromkommer te blijven groeien. “Financieel gezond zijn is een basisvoorwaarde”, vertelt Chantal. “Wij moeten ook ons personeel en de telers betalen. Wij meten ons resultaat in de impact die wij op de markt hebben. Het feit dat Jumbo soep maakt van reststromen is voor ons een succes. Jumbo kan veel meer mensen bereiken en groente redden dan dat wij dat kunnen. Onze soepen werken als een voorbeeld en zijn enkel een middel om onze missie te laten slagen.”

Ben jij trots op jouw gekke groentes en fruit? Neem net als Paul contact op met Kromkommer en draag bij aan het voorkomen van voedselverspilling. Kijk op www.kromkommer.com voor meer informatie en de vlog-serie #kromkommertijd.

Met de juiste focus kan je product uitgroeien tot een landelijk bekend merk. Op familiebedrijf den Eelder werd in de jaren 90 enkel gemolken. Inmiddels is den Eelder een boerderij en zuivelmakerij in één. De producten afkomstig van dit bedrijf zijn in veel zuivel schappen te vinden. Ernst, Jacomine en Willem van der Schans van den Eelder vertellen over het succes van hun ambachtelijke zuivelproducten. In het hooi met… den Eelder.

Tekst: Colinda van Ekris | Beeld: Jolien Pastoors

Waar is het boerenzuivelmerk den Eelder geboren?

“In 1983 werd ons de huidige locatie door de ruilverkaveling aangeboden. Hierop hebben we de nieuwe boerderij gebouwd. Deze grond werd in de volksmond Eelders genoemd, een verbastering van De Ezelaars. We besloten toen om de boerderij den Eelder te noemen. Met het invoeren van melkquotum in 1984 bleek dat we niet 250 maar 130 koeien mochten melken. We hadden net een nieuwe stal gebouwd en het ouderlijk bedrijf overgenomen, er was dus flink geïnvesteerd. Daarom dachten we na over het verbreden van het bedrijf. Toen we in 1990 startten met het maken van zuivelproducten kozen we ervoor om de naam den Eelder als merknaam te gebruiken.”

Waarom was het interessant om zuivelproducten te maken?

“We zijn altijd druk geweest met het creëren van een gezonde veestapel en het produceren van kwalitatief goede melk. Het quotum was destijds alleen voor melk, kaas, room en boter. Als we karnemelk, vla en yoghurt maakten, konden we dit bovenop ons quotum verkopen. Zo konden we naast het vol krijgen van de stal ook een toegevoegde waarde bieden met ons bedrijf.”

Den Eelder is een echt familiebedrijf. Draagt dit bij aan het behaalde succes?

“We communiceren dit pas actief vanaf 2012 maar we zijn altijd al een familiebedrijf geweest. Voorheen zaten de medewerkers aan onze keukentafel mee te lunchen. Wij worden ook wel familie den Eelder genoemd en zijn het gezicht achter de producten maar we maken het gezamenlijk. We vinden het belangrijk dat onze medewerkers achter de producten staan waar ze voor werken. Ook zij moeten in de supermarkt staan en denken ‘wauw, dit is mijn product’.”

Een goed businessidee is het begin van succes, handelen jullie vanuit een businessidee?

“We zijn vanuit het quotumprobleem klein begonnen en leverden aan speciaalzaken en supermarkten in de regio. Al snel groeiden we en kwam den Eelder via de groothandel in winkels door heel Nederland terecht. Het product verkocht zichzelf. Vanaf het begin hebben we het streven gehad om goede kwaliteit te leveren. Dat staat voorop. Het is niet ons doel om met ons traditionele boerenzuivelassortiment de markt te beheersen. Wij zijn goed in bestaande zuivelproducten te produceren met een onderscheidende smaak en kwaliteit. Natuurlijk kunnen wij wel stappen maken om lekkere nieuwe producten te bedenken, maar de vraag is of dat bij ons past. Een businessidee? We maken kwalitatief goede producten en hopen dat consumenten het lekker vinden. Dat moet voor hen een reden zijn om den Eelder producten te kopen. Ze moeten weten dat het product gemaakt wordt op de boerderij en niet zomaar boerderijzuivel genoemd wordt. Wij mogen het keurmerk Echte Boerderijzuivel gebruiken. Dit is een herkenbaar beeld waardoor de consument kan zien dat de zuivel echt op de boerderij bereid is en gemaakt van de melk van eigen veestapel.”

Consumenten willen steeds meer weten hoe en waar hun producten gemaakt worden. Hoe gaan jullie daarmee om?

“De bewustwording van de consument is voor ons een positieve trend. We laten met trots ons bedrijf zien. Zo maken we duidelijk hoe en waarom we bepaalde keuzes maken. Onze karnemelk wordt bijvoorbeeld nog authentiek gekarnd en smaakt door de bereidingswijze anders dan andere. Als de grote zuivelproducenten de smaak van onze karnemelk kunnen evenaren, zonder dat het gekarnd is, hebben wij ook nog de meerwaarde omdat we ons eigen verhaal hebben.”

Zien jullie veranderingen bij consumenten?

“Toen wij startten met het maken van vanillevla, kregen we reacties dat onze vla niet geel en niet zoet genoeg zou zijn. Tegenwoordig eten mensen veel minder zoet dan toen we begonnen in 1990. We krijgen nu juist reacties dat de vla wel iets minder zoet mag. Naar zulke geluiden uit de markt proberen we goed te luisteren. Ook zien we een verandering bij karnemelk, een gezond product met bijna geen vet. Voorheen werd dit meer in de zomermaanden gedronken. De afname is nu door het jaar heen constanter. De laatste jaren komt zure zuivel sowieso meer in en gaan mensen weer eerder volle yoghurt eten. Consumenten staan meer open voor lekkere producten en eten bewuster.”

 

“Vroeger zeiden ze: wat van ver komt is lekker. Nu zeggen we: wat van dichtbij komt is vertrouwd.”

Ik spreek regelmatig ondernemers die plannen hebben om het bedrijf verder te ontwikkelen. Een belangrijke voorwaarde voor de financiering van deze plannen is uiteraard het rendement van het bedrijf. Als je wilt investeren is het vaak nodig om ook extra omzet te genereren, waardoor je aan de nieuwe financiële verplichtingen kunt voldoen. Deze extra omzet is afhankelijk van het aantal dieren dat gehouden mag worden of de nieuwe gebouwen voor bijvoorbeeld koelcapaciteit. Hier heb je vaak een nieuwe vergunning voor nodig.

Nu is het verkrijgen van de benodigde vergunningen niet altijd even gemakkelijk. In de veehouderij ben je vaak afhankelijk van de Natuurbeschermingswet. In feite komt het erop neer dat er niet meer ammoniak mag worden geproduceerd dan wat in het verleden werd gedaan. De depositie op het nabijgelegen natuurgebied mag niet toenemen. Technisch kan dit opgelost worden door een speciaal type vloer of door een luchtwasser. Echter voordat dit onderkend wordt door (provinciale)overheden dient er vaak een lange weg te worden afgelegd. Waarbij allerlei milieu-instanties bezwaar kunnen maken en zelfs verkregen vergunningen door de Raad van State nietig verklaard kunnen worden. Dit traject is soms lang en onvoorspelbaar. Om als bank te kunnen financieren moet het traject van de NB-vergunning dan ook afgerond zijn.

Daarnaast moet de nieuwe stal aan allerlei eisen voldoen om een omgevingsvergunning (bouwvergunning) te krijgen, maar misschien nog wel belangrijker is het om afstemming te zoeken met omwonenden. Ik ken een aantal situaties waarin omwonenden zo bezwaar maakten dat het toekomstperspectief van een onderneming in gevaar is gekomen. Ook de bank kijkt hoe de omgevingsvergunning tot stand is gekomen. Het verdient de voorkeur dat de ondernemer met een open vizier in gesprek is gegaan met de buren en zo tot consensus is gekomen. In die gevallen waarin de ondernemer de vergunning heeft verkregen na een lange strijd met alle buren, is het maar de vraag of het financieren van een dergelijke stal wenselijk is. Het is als ondernemer belangrijk om gedragenheid vanuit de omgeving te houden om op langere termijn ondernemer te kunnen blijven. In dergelijke trajecten merk ik ook nog wel eens dat de financiering van een nieuwe stal als sluitstuk wordt gezien. Maar als na een lang en moeizaam traject de vergunning is verkregen, is het zeer teleurstellend wanneer een bank niet wil financieren. Zeker nu merk ik in de melkveehouderij dat wanneer sommige langdurige trajecten zijn afgerond, NB-wet en omgevingsvergunning zijn geregeld, de financiering niet vanzelfsprekend is. Het speelveld is veranderd. We krijgen ineens te maken met onduidelijke fosfaatregels. Hoe voorkom je dit nu? Ga je eerst de financiering regelen? Maar een toezegging is maar drie maanden geldig. Dan toch maar eerst de vergunning?

Dit is te voorkomen door elkaar, ondernemer en bank, continu te informeren over de mogelijkheden. Hierbij mag vanaf het begin duidelijkheid (geen toezegging) van de bank worden verwacht ten aanzien van financiering, maar ook realiteitszin van de ondernemer. Als het niet kan, wil de bank graag meedenken in oplossingen. Als de financiële kans van slagen groot is, kun je met een gerust hart verder werken aan de vergunning. Maar ook dan blijft het belangrijk om elkaar te informeren gedurende het proces. Soms bestaat de indruk dat de bedenkingen van de bank niet worden gehoord en dat de teleurstelling groot is wanneer het plan niet door kan gaan vanwege onvoldoende verwacht rendement. Dit is te voorkomen door de financiering van het geheel niet als sluitstuk te zien, maar als een continu doorlopend proces. Waarbij direct geanticipeerd kan worden op veranderende wet- en regelgeving. Hiermee wordt het samenspel tussen vergunning en financierbaarheid geen kip-of-ei-verhaal.

Jan van Beekhuizen
Sectormanager Food & Agri Rabobank