Afgelopen vrijdag, 12 maart, heeft de voorzieningenrechter van Noord-Nederland het besluit van de provincie Friesland, om een vergunning te verlenen voor uitbreiding van een melkveehouderij in het Friese Ee, vernietigd. De vergunning zou namelijk ten onrechte zijn verleend, omdat het onvoldoende zeker is dat met de vloer lagere emissies worden gehaald. NAJK is onthutst over de uitspraak en gaat deze week in gesprek met de minister van LNV. Deze uitspraak staat los van de aangenomen stikstofwet.    

Milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) en de Vereniging Leefmilieu hadden de rechtszaak tegen de provincie Friesland aangespannen. Het ging om een procedure die al liep sinds  2019. De uitspraak van de voorzieningenrechter kan nog aangevochten worden door de overheid bij de Raad van State, waarmee er eventueel een andere uitspraak kan komen. NAJK heeft de uitspraak geanalyseerd en heeft ter verduidelijking nog wat vragen uitstaan bij derden. Voor NAJK is het wel helder dat deze uitspraak grote gevolgen kan hebben voor:

• Intern salderen
• Extern salderen
• Legalisering van melders en meldingsvrije activiteiten

“Er is nog veel onduidelijk. Echter is één ding wel duidelijk: deze uitspraak heeft grote gevolgen! Daarom gaat NAJK hier deze week nog met de minister over in gesprek”, aldus NAJK-voorzitter Roy Meijer.

Wat zegt de uitspraak?
In de basis heeft de voorzieningenrechter besloten dat één stalsysteem in de Regeling Ammoniak en Veehouderij (RAV) voor de melkveehouderij te weinig wetenschappelijke zekerheid heeft. Daarmee trekt de voorzieningenrechter het gebruik van de RAV-lijst voor de melkveehouderij in twijfel. In de RAV-lijst kan elke melkveehouder vinden welke ammoniakemissie er per dier per stalsysteem gehanteerd mag worden bij een vergunningsaanvraag van de Wet Natuurbescherming (Wnb). De emissies per stalsysteem zijn ooit onderbouwd met metingen. Het lijkt erop dat deze metingen onomstotelijk wetenschappelijk moeten kloppen. Alleen dan kan worden vastgesteld dat een emissiearm systeem mag worden toegepast in een aanvraag voor een nieuwe Wnb-vergunning. “Deze systematiek wordt al jaar en dag gebruikt door boeren en overheden om vergunningen te verlenen voor de natuurbeschermingswet. NAJK gaat ervan uit dat de overheid in hoger beroep gaat en geen bakzeil haalt bij de Raad van State. Zo nodig moeten we als landbouwsector dit gezamenlijk met het ministerie oppakken”, stelt Meijer.

Intern en extern salderen
Het lijkt erop dat intern salderen of extern salderen niet meer mogelijk is in situaties waarin emissiearme stalsystemen worden gebruikt waarvan de metingen geen wetenschappelijke basis kennen. “Dit is een ramp voor jonge boeren die juist nu stappen willen zetten middels intern of extern salderen, maar dit willen doen met stalsystemen die nu niet meer worden goedgekeurd door het bevoegd gezag”, aldus Meijer.

Legalisering van melders en meldingsvrije activiteiten
De aangenomen stikstofwet verplicht de overheid om melders en meldingsvrije activiteiten te legaliseren binnen drie jaar nadat het programma hiervoor van start gaat. “Wanneer een melder of meldingsvrije activiteit toevallig een emissiearm systeem in gebruik heeft, waarvan de emissie nu door de voorzieningenrechter in twijfel wordt getrokken, kan en mag het niet zo zijn dat dit legalisatie van deze bedrijven in de weg staat. Wij gaan de overheid houden aan de wet die zijzelf in het leven hebben geroepen waarin het amendement hierover is opgenomen en aangenomen”, stelt Meijer.

Relatie aangenomen stikstofwet
De uitspraak gaat enkel en alleen over de toepassing van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) bij het verlenen van een vergunning op basis van de RAV-systematiek. De onderbouwing voor de uitspraak door de voorzieningenrechter heeft geen relatie met de net aangenomen stikstofwet. “Zonder de stikstofwet was deze uitspraak ook wel gedaan door de voorzieningenrechter”, aldus Meijer. NAJK gaat de komende tijd in kaart brengen wat de gevolgen zijn van deze uitspraak voor de toepassing van de aangenomen stikstofwet.

Nadat de Tweede Kamer in december het wetsvoorstel stikstofreductie en natuurverbetering heeft aangenomen, zal de Eerste Kamer op 23 februari aanstaande de wet gaan behandelen. NAJK pleit voor het schrappen van de doelstelling om in 2035 de stikstofreductie te halveren. Deze past niet bij de huidige uitdagingen waar de agrarische sector mee moet dealen en is daarnaast simpelweg onhaalbaar.

Sinds de uitspraak van de Raad van State van 29 mei 2019 zit Nederland in een stikstofimpasse. Daar is vorig jaar maart ook nog de coronacrisis bij gekomen. Beide crises zijn volgens NAJK een grote bedreiging voor de continuïteit van de landbouwsector. Jonge boeren zijn daardoor steeds meer gaan twijfelen over hun toekomst.

Stikstofruimte behouden
NAJK pleit er daarom voor om zoveel mogelijk stikstofruimte te behouden voor economische ontwikkelruimte, zodat onder andere onze jonge boeren en tuinders hun familiebedrijf weer verder door kunnen ontwikkelen. “Een stikstofreductie van 50% in 2035 zoals die nu in de wet is opgenomen, past hier totaal niet bij en is daarnaast onhaalbaar. Om dit te realiseren moet innovatie in sneltreinvaart plaatsvinden en een hele grote zak met geld beschikbaar worden gesteld door het kabinet”, aldus NAJK-voorzitter Roy Meijer. “Dit is ook de reden dat NAJK de Eerste Kamer oproept om middels een motie, de in de wet opgenomen doelstelling 50 procent stikstofreductie in 2035, te schrappen”, aldus Meijer.

Samen sterk
De in de Tweede Kamer aangenomen wet stikstofreductie en natuurverbetering is een politieke deal geweest waar geen enkele landbouwbelangenbehartiger een handtekening onder heeft gezet. Wel heeft NAJK in samenwerking met LTO Nederland, Agractie, Netwerk Grondig en Biohuis geprobeerd om zoveel mogelijk wijzigingen alsnog te regelen in deze politieke deal. Dat is voor een groot gedeelte ook gelukt. Zie bijlage voor een extra toelichting.

Uitvoering stikstofwet gewenst
NAJK vindt dat de Eerste Kamer de wet, na het schrappen van de stikstofreductie van 50% in 2035, wel moet aannemen. Meijer: “De uitvoering van deze wet, met daarin opgenomen de bovenstaande wijziging, zorgt ervoor dat de legalisering van bedrijven zonder een NB-vergunning een stap dichterbij is. Ook wordt hiermee de kans op het intrekken van NB-vergunningen verkleint, gezien het arrest van de Raad van State van 20 januari 2021. Daarnaast moet het kabinet aan de slag met de financierbaarheid van knelgevallen in de periode tot aan legalisering. Als laatste heeft de wet met alle wijzigingen door de Tweede Kamer veel praktische haakjes voor de landbouw in een gebiedsgerichte aanpak, zoals een kosten-baten analyse en hoe je om moet gaan met depositie uit het buitenland.”

NAJK hoopt dat de Eerste Kamer inziet dat deze doelstelling simpelweg onhaalbaar is. Na bijna twee jaar onderhandelen wordt het tijd om de spreekwoordelijke handen ineen te slaan. Want: tijd is geld, onze jonge boeren en tuinders moeten door!

Op woensdag 13 januari 2021 publiceerde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de cijfers over bedrijfsopvolging in de agrarische sector. Deze uitkomsten zijn gebaseerd op de voorlopige Landbouwtelling 2020. De cijfers bewijzen jammer genoeg dat de lobby van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) niet zonder reden is: ondersteuning van jonge boeren en tuinders is broodnodig. Slechts 41% van de agrarische bedrijven heeft een bedrijfsopvolger, waardoor veel agrarische bedrijven de komende jaren zullen verdwijnen. Echter, door de alsmaar groeiende wereldbevolking zal de vraag naar voedsel juist stijgen. Jonge boeren zijn de voedselmakers van de toekomst.

In 2020 waren er ruim 52 duizend landbouwbedrijven. Dit zijn er zo’n drieduizend minder dan vier jaar geleden, terwijl de bedrijven zonder opvolger juist zijn gestegen. Het zijn voornamelijk de kleine bedrijven die niet worden opgevolgd: het aantal stoppers onder de kleine bedrijven is groter dan onder grote bedrijven.

Daling zet voort
“Net als vier jaar geleden is het aantal stoppers groter dan de groei van de blijvende bedrijven en dat is zorgelijk voor de voedselproductie van morgen en voor het behoud van voldoende omvang, zodat de landbouwinfrastructuur op orde blijft!”, aldus Eke Folkerts, dagelijks bestuurder met de portefeuille bedrijfsovername. De cijfers van het CBS laten zien dat meer dan de helft van de Nederlandse boerderijen met een bedrijfshoofd van 55 jaar of ouder geen bedrijfsopvolger had in 2020. “Dit zijn niet de cijfers waar we op hoopten, maar dit was wel te verwachten. Jonge boeren hebben behoefte aan kennis, kapitaal en grond. De financiën op bedrijven staan onder druk, er dreigt een enorm gebrek aan ruimte, de toenemende (tegenstrijdige) wet- en regelgeving gooit roet in het eten en bedrijfsovername is en blijft een complex proces. Allemaal zaken waardoor de jonge boeren het gevoel hebben de grip op hun toekomst te verliezen. Om de agrarische infrastructuur op orde te houden, is het belangrijk dat er voldoende bedrijven blijven. NAJK wil daarom in gesprek met de minister over een gezamenlijk opgesteld plan met overheid, keten- en sectorpartijen om zowel in 2030 als in 2050 duurzaam te kunnen blijven ondernemen, geld te verdienen met ons levenswerk en internationaal leidend te blijven”, aldus Folkerts. “De agrarische sector in Nederland is verantwoordelijk voor een totale exportwaarde van 94,5 miljard. Van deze producten blijft 75% binnen Europa. Het is dus in het belang van zowel heel Nederland als Europa om deze jonge ondernemers niet tegen te werken, maar juist te stimuleren om een agrarisch bedrijf over te nemen. Helaas is dit nu niet wat er gebeurt. De cijfers zijn in de afgelopen jaren verre van verbeterd.”

Kenniscentrum bedrijfsovername
“De cijfers van het CBS maken onder andere de noodzaak van een kenniscentrum bedrijfsovername weer pijnlijk duidelijk. Het kenniscentrum bedrijfsovername moet het onafhankelijke expertisecentrum op het gebied van duurzame agrarische bedrijfsovernames worden. Het kenniscentrum bundelt en verspreidt kennis over bedrijfsovername en helpt opvolgers, overdragers en overige gezinsleden op weg naar een succesvolle bedrijfsovername”, aldus Folkerts. “Een bedrijf overnemen is niet iets wat je van de ene op de andere dag doet. Het is een complex proces op zowel financieel als sociaal-emotioneel vlak en vraagt een jarenlange voorbereiding.”

Boer zoekt Boer
Helaas ziet NAJK al jaren agrarische bedrijven stoppen omdat er geen opvolger is. Tegelijkertijd zijn er veel jongeren die graag boer willen worden, maar geen bedrijf tot hun beschikking hebben. Om deze bedrijfsopvolgers en overdragers met elkaar in contact te brengen is NAJK het online platform Boer zoekt Boer gestart. Folkerts: “Het initiatief loopt nu een paar jaar en het aantal profielen stijgt nog steeds. Gezien de gevoeligheid en de enorme impact van een buitenfamilaire overname, zou het een mooie invulling zijn om hierbij ook matchmaking aan te bieden. Iemand die persoonlijk en actief kan bemiddelen tussen overdragers en opvolgers. We zijn momenteel aan het kijken wat hierin mogelijk is.”

NAJK pleit voor een landbouwsector die aantrekkelijk is voor onze jonge boeren en tuinders. Nederland is de koploper binnen de agrarische sector en die positie moeten we behouden.

Lees hier de cijfers van het CBS over bedrijfsopvolgers.